Türkiye’de hayatta kalan binalar, gelecekteki deprem inşaatları için tasarım kılavuzları sağlıyor

Soldaki sismik izolasyonu olmayan bir binayı, sağdaki ise deprem anında binanın hasar miktarını azaltan sismik izolasyon sistemine sahip bir binayı gösteriyor. Kırmızı çizgiler, binanın bir deprem sırasında yaşayabileceği hareket miktarını gösterir.

Hem sismik izolasyon sistemleri hem de sismik sönümleyiciler, bir binanın “işlevsel iyileşme” elde etmesine yardımcı olabilir – bu, binaların hasarı önlemek ve yeniden yerleşimi sağlamak için inşa edildiği bir performans hedefidir. Bu tür binaları tasarlamak sadece insanları ve binaları kurtarmakla kalmayacak, toplumları ve ekonomileri de çökme ve depremlerden koruyacaktır.

Fonksiyonel iyileştirme, depreme dayanıklı yapılar inşa etmek için ortaya çıkan bir fikir olsa da, küresel modern bina yönetmelikleri, yapıların en azından binanın çökmesini önlemek için – can güvenliği hedefi olarak adlandırılan – önlemler alması gerektiğini belirtir. Bir can güvenliği hedefi izleyen binalar, binayı ayakta tutmak ve içindekileri korumak için kontrollü bir şekilde hasara dayanacak şekilde tasarlanır.

Bu binalar büyük olasılıkla yıkılmayacak olsa da, bir depremden sonra kullanımları güvenli olmayabilir. Bu, işlevsel bir iyileşme ile aynı şey olmasa da, Türkiye ve Suriye’de daha fazla bina inşa edilerek yaşam güvenliği eşiğine ulaşılsaydı, binlerce hayat kurtarılabilirdi.

Türkiye’deki vaka

Türkiye’de hasarın büyük bir kısmı 1998 yılından önce Türk Yapı Yönetmeliği kapsamında inşa edilen sıkıştırılamaz beton binalarda meydana geldi. Yeni yapı yönetmeliklerinin gerektirdiği düktil beton yapı elemanları, kritik noktalardaki çelik donatılar sayesinde daha esnek. Depremlerin neden olduğu bina hareketlerini absorbe edebilirler. Daha eski, sıkıştırılamaz binalar aynı zamanda kötü düzenlenmiş çelik takviyelere sahip olma eğilimindedir, bu da onları bina sütunlarının ani çökmesine karşı savunmasız hale getirir.

Aynı şekilde yumuşak katlı denilen birçok bina da bu depremlerde hasar gördü. Yumuşak kat, çok katlı bir binadaki diğer katlara göre yanal sismik kuvvetlere önemli ölçüde daha duyarlı olan bir kattır. Genellikle perakende, garaj veya ofisler gibi ticari amaçlar için kullanılan bu binaların birinci katı, daha fazla açık alana ve kirişler ve kolonlar gibi daha az yapısal bileşene sahip olma eğilimindedir ve bu da onları çökmeye karşı savunmasız hale getirir.

Bu tür binalar, tümü aktif fay hatlarının yakınında bulunan İstanbul, San Francisco, Los Angeles ve Vancouver gibi yoğun nüfuslu, depreme eğilimli alanlar da dahil olmak üzere dünyanın her yerinde bulunur.

Eski yasalara göre tasarlanan binalar, can güvenliği performans eşiğini karşılayacak şekilde güçlendirilebilir. Ancak, bu iyileştirmeler çok maliyetli olabilir ve özellikle özel binalar için bu yükseltmeleri uygulamak, iyi planlanmış politikalar gerektirir.

Öğrenme dersleri

Can güvenliği amacıyla tasarlanan binalar binlerce hayatı kurtarabilirken, Yeni Zelanda’da Şubat 2011 Christchurch depremi, yalnızca bu tasarım hedefine odaklanan modern sismik yönetmeliklerin sınırlarını ortaya çıkardı. Can güvenliği hedefiyle tasarlanan binalarda oluşan hasar o kadar büyüktü ki, deprem sonrası binlerce kişi yıkıldı.

Mühendisleri “işlevsel restorasyona” ve depremden korunma teknolojilerinin daha geniş ölçekte uygulanmasına odaklanmaya iten bu depremdi. Bu depremden korunma teknolojilerinin artan maliyeti, genellikle ilk inşaat maliyetlerinin %5’inden azdır ve büyük bir depremin neden olduğu sosyal ve ekonomik bozulmaların maliyetiyle karşılaştırıldığında sönük kalır. Ek olarak, daha düşük primlerin güvence altına alınması, bu ilk maliyetlerin çoğunu karşılayabilir.

Christchurch depreminden sonraki toplam ekonomik kayıpların, enflasyonu hesaba katmadan 32 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor ve bunun 24 milyar doları inşaat maliyetleriydi. Türkiye’deki son depremlerin maliyetinin 84 milyar dolardan fazla olduğu tahmin ediliyor ve halen devam ediyor.