Türkiye, İran ve Suriye, Xi Jinping’in gelişiyle Moskova görüşmesini erteledi

Saeed Naqvi

Çin’in aracılık ettiği Suudi-İran yakınlaşmasının önemini ölçmek için, bu ilişkinin 1979 İslam Devrimi’nden bu yana geçirdiği evrimi görmek faydalı olacaktır.

Barış için inleyen bir çağda, böylesine radikal bir gelişme şüphesiz bulaşıcı olacaktır. Dünya gelişme karşısında şaşkına dönerken, Batı Asya’nın yıpranan dokusunun diğer kısımlarını onarmak için sessiz, gösterişsiz çabaların işaretleri ortaya çıktı. İran, Türkiye ve Suriye’nin dışişleri bakan yardımcıları Moskova’ya gitti.

Pazar hikayesi

Mayıs seçimlerinde bu şans artarsa, Recep Tayyip Erdoğan her yerde pazarlığa hazır olacak. Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ile yaptığı zirveden sonra rekabete girerse bu onun için darbe olmaz mı? Üç yetkilinin görüşmesi, Moskova Pazartesi günü Xi Jinping’i kabul etmeye hazırlanırken kısa bir süre ertelendi.

1979’da Ayetullah’ı iktidara getiren devrimin İslam dünyasına keskin bir iki kutupluluk getirdiği doğrudur, ancak Suudileri daha çok endişelendiren kalelerindeki gelişmeydi. İran’da devrimin devam ettiği sıralarda, kendilerine Müslüman Kardeşler’in (İhvan el-Müslimin) bir tür çifte damıtılmış hali olan Kardeşler adını veren bir grup Müslüman savaşçı, Mekke’deki en kutsal camiyi işgal ederek Hz. Suud Hanedanı kutsal eşiklerdeki kontrolü bırakıyor. Argüman, kraliyet kontrolünün İslam karşıtı olduğuydu.

Ayetullah’ın isteğinden farksızdı bu. Sonuçları da oldu: Suud Hanedanı kendilerini “kutsal türbelerin bekçileri” olarak tanımlamaya başladı. Zamanla, yeni başlık kullanılmaz hale geldi. Artık iki ülke arasında dostluk ya da en azından dostluk vaadi patlak verdiğine göre, bu tür utanç verici konuların gündeme gelmesi pek olası değil. Bu ılımlılığın patlak vermesiyle birlikte artık bir yanda Necef ve Kum’da, diğer yanda Vahhabi din adamları arasında teolojik tartışmalar yoğunlaşacaktır.

İran, Şah döneminde bile Şii bir ülkeydi. Ayetullahlar mezhep darbesinden kaçındılar ve bunu “İslam Devrimi” olarak adlandırdılar. Mezhepsel bölünme, Washington, Kudüs ve Riyad’ın birleşmesi ile stratejik nedenlerle büyütüldü.

Yahudi devletinin kuruluşundan bu yana, Filistin davası Arap dünyasında olağanüstü ilgi gördü. İran devrimi için bu apaçık bir inançtı: Filistinlilerin tüm hakları iade edilmedikçe İsrail ile normalleşme olmaz. Saddam Hüseyin’in, Muammer Kaddafi’nin ve Beşar Esad’ın başına gelenlere (o hayattayken ülkesi yıkıldı) rağmen İranlılar, İsrail ve tüm destekçilerinin öfkesine rağmen dimdik durdular.

Filistin konusundaki bu pozisyon ve İsrail ile ABD’yi bir araya getirme karşısında durmak, Arap bodrumunda yankı buldu. Bu Arap yöneticiler, Amerikalılar ve İsraillilerle oynaşarak sinirlerini bozuyorlar. Böylece “Şii şer ekseni” rolünü oynamak onların tüm amaçlarına hizmet ediyor. Henry Kissinger gibi düşünürler bile bu propagandayı büyütmeye başladılar. “Bölge artık Filistin meselesine odaklanmıyor. Şii-Sünni bölünmesinden endişe ediyorlar.”

Suudi Arabistan’ın merhum Kralı Abdullah, 2011 yazında bir Alman hastanesinde iyileşme sürecinden döndüğünde, Arap Baharı’nın iki arkadaşını, Mısır’dan Hüsnü Mübarek ve Zeynel Abidin Ben Ali’yi etkilemiş olmasından dehşete düşmüştü. Tunus.

Yemin ederim ki artık yıkılmasına müsaade edilecek monarşiler, şeyhlikler, zalim rejimler olmayacak. Amerikalıların “yılanın kafasını kesmesi” gerektiğini söyledi. Yılan, Kral Abdullah’ın dilinde İran’dı. “Yılana” ulaşmak için Şia’nın yayının zayıflatılması gerekiyordu.

Esad’a karşı isyan o zaman üretildi ve körüklendi. ABD Büyükelçisi Stephen Ford ve Fransız mevkidaşının Humus, Hama ve Deirah’ta isyancılarla görüştüğünü gördüm. ABD’nin Suriye’ye küstahça müdahalesine tanık olan eski ABD büyükelçisi Ed Beck, Hindistan’ın eski Şam büyükelçisi olan bir arkadaşına şu mektubu yazdı:

“Suriye’deki adamımız Büyükelçi Ford’a, diplomatın geleneksel ve uygun rolünden bu kadar iyi ayrıldığı ve devrimi/isyan/mezhep çatışması/dış müdahaleyi aktif olarak teşvik ettiği için verilen alkış ve destek beni dehşete düşürdü. Bunu yapacaksın. Bir hiçliğin büyükelçisi burada uzaktan yakından ilgili faaliyetlerde bulunsaydı bile ABD’nin nasıl tepki vereceğini hayal etmek kolay. Korkarım ülkem bir şekilde duyarsız olmaktan öteye gidecek ve aşırı saldırgan bir küstahlığa kayacak.”

Batılı ve bölgesel güçlerin yardımıyla Esad’ı devirmeye çalıştıkları on yıldan sonra Amerikalılar, Suriye Devlet Başkanı’nın hâlâ ortalıkta olmasına içerliyor. Esad, on yıllık bir vekalet savaşında mağlup edilemiyorsa, vekaleten Putin’e karşı zafer umudu nedir?

2015 yılına gelindiğinde, Başkan Obama ve Dışişleri Bakanı John Kerry, Pasifik’e dönmek için yola çıktı. İran’la nükleer anlaşmayı imzalayarak, Batı Asya’da bir güç dengesi yaratıyorlardı. İran, İsrail, Suudi Arabistan, Mısır ve Türkiye bölgede “gücü dengeleyecek” ve ABD’nin Pasifik’teki en büyük iş olan Çin’in yükselişiyle başa çıkmasını sağlayacak.

Donald Trump anlaşmayı yırttı. Damadı Jared Kushner, bölgesel tacın İran’ın baş düşmanı İsrail’in başına geçmesine yardım etti.

ABD politikasındaki tutarsızlık rahatsız ediciydi. ABD’nin Afganistan’dan kaotik bir şekilde çekilmesi dünyanın nefesinin kesilmesine neden oldu. Kumarbazlar bahislerini değiştirmeye başladı. Vladimir Putin’i Ukrayna’ya girmesi için kışkırtmak, onu uzun süreli bir savaşın tuzağına düşürmek, Putin’in dizlerinin üzerine çökmesi için yaptırımlar uygulamak – beyan edilen niyet buydu. Böyle bir şey olmadı. Nitekim bu noktada Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron doğru söylemiş görünüyor. “300 yıl sonra Batı hegemonyası sona eriyor.”

Bu anlamda, dünün hakim gücü olan ABD, ikna kabiliyetini acı bir şekilde azalttı.

Trump, Jimmy Carter’a “Çin önümüzde olduğu için ne yapmalıyız?” Carter’ın yanıtı açıktı: “1978’de Vietnam ile kısa bir çatışma dışında, Çin hiçbir zaman savaşa girmedi.” Carter’ın sloganı şuydu: “Mücadeleyi asla bırakmadık.”

Saeed Naqvi, Delhi’de yaşayan deneyimli bir gazetecidir.