İki komşu ülke olmasına rağmen, Türkiye ile Ermenistan arasındaki diplomatik ilişkiler, Erivan’ın 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana iniş ve çıkışlar yaşadı.
İki ülke, Ermenistan’ın ortak sınırlarını tanımayı reddetmesinden, Dağlık Karabağ’ı işgaline ve 1915’te Osmanlı İmparatorluğu ile Ermeniler arasındaki olaylara kadar birçok konuda uzun süredir bölünmüş durumda.
Ancak, Ankara ve Erivan arasındaki diyaloğa öncülük etmek üzere Türk ve Ermeni özel elçilerinin 14 Ocak’ta Moskova’da bir araya gelmesi planlandığından, ikili ilişkiler son zamanlarda normalleşme yolunda yeni bir boyut kazandı.
– ilişkilerin tarihi
Türkiye, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından 21 Eylül 1991’de Ermenistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biriydi.
Bağımsızlığını ilan ettikten sonra ciddi ekonomik sıkıntılar yaşayan Ermenistan’a insani yardım göndererek Erivan’ın bölgesel örgütler, uluslararası toplum ve Batılı kurumlarla bütünleşmesini sağladı.
Türkiye, Ermenistan’ı Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’na kurucu üye olarak davet etti.
Ancak, Ermenistan’ın uluslararası alanda Azerbaycan toprağı olarak kabul edilen Dağlık Karabağ’ı işgalinden sonra ikili ilişkiler bozuldu.
Türkiye, 1993 yılında Ermenistan ile doğrudan ticarete son vermiş ve iki ülke arasındaki sınırı kapatmıştır.
futbol diplomasisi
2005 yılında, dönemin Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, dönemin Ermenistan Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan’a bir mektup gönderdi ve 1915 Osmanlı dönemi olaylarını incelemek için ortak bir tarihçiler komisyonu kurulmasını önerdi.
Bunun yerine Koçaryan, iki ülke arasındaki ilişkileri normalleştirmek için üst düzey bir siyasi diyalog kurulmasını önerdi.
Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül daha sonra Ermeni mevkidaşı Serj Sarkisyan’ı 2008 seçim zaferinden dolayı tebrik etti ve “futbol diplomasisi” olarak adlandırdığı şekilde, Sarkisyan Gül’ü Türkiye ile Ermenistan arasında Erivan’da oynanacak 2008 Dünya Kupası eleme maçına davet etti.
Gül, bağımsızlığından sonra Ermenistan’ı ziyaret eden ilk Türk cumhurbaşkanı oldu.
Sadece bir yıl sonra, Ermenistan cumhurbaşkanı, Dünya Kupası elemelerinin ikinci ayağında Gül’e katılmak için Türkiye’nin kuzeybatısındaki Bursa ilini ziyaret etti.
Üst düzey görüşmeler, Erdoğan ve Sarkisyan’ın 2010 Nükleer Güvenlik Zirvesi’nin oturum aralarında Washington’da bir araya gelmesiyle devam etti.
– Zürih Protokolleri 2009
Türkiye ve Ermenistan, 10 Ekim 2009 tarihinde İsviçre’nin Zürih kentinde diplomatik ilişkilerin kurulmasına ve ikili ilişkilerin iyileştirilmesine yönelik iki protokol imzalayarak ikili ilişkilerin yeniden tesisi için bir “yol haritası” oluşturdu.
Protokollere göre adımlar, protokolün yürürlüğe girmesinden iki ay sonra Türkiye-Ermenistan sınırının açılmasını içerecek. İki ülke ayrıca çeşitli alanlarda ve çeşitli düzeylerde komiteler oluşturmaya da karar verdi.
Ülkedeki Ermeni diasporası, kilisesi ve milliyetçi partiler protokollere tepki gösterdi.
Türkiye, protokolleri Ermenistan Anayasa Mahkemesi’ne sunarken onay için Parlamento’ya gönderdi.
Ermeni mahkemesi 12 Ocak 2010’da anayasa protokollerinin onaylanabileceğine hükmetmesine rağmen, protokollerin ana varsayımlarından birini reddetti.
Sonunda Sarkisyan sertifikasyon sürecini askıya aldı.
Azerbaycan Karabağ’ın zaferi
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Ermenistan, Dağlık Karabağ bölgesi ve çevresinden yaklaşık 30 yıl boyunca Azerbaycan askerlerine ve sivillere saldırılar düzenledi.
27 Eylül 2020’de Ermeni ordusunun sivillere ve Azerbaycan güçlerine saldırması ve insani ateşkes anlaşmalarını ihlal etmesi üzerine yeni çatışmalar patlak verdi.
44 gün süren çatışma sırasında Azerbaycan, Ermenistan’ın işgal ettiği birçok şehir ve köyü kurtardı.
Rus aracılı bir anlaşma, 10 Kasım 2020’de savaşı sona erdirdi.
Türkiye, savaşın başlangıcından bu yana Azerbaycan’ın yanında yer alırken, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev Türk mevkidaşı Erdoğan’a her fırsatta teşekkür etti.
Normalleşmeye doğru
Dağlık Karabağ savaşından sonra, Erdoğan’ın Türkiye’nin Ermenistan ile diyaloğa hazır olduğunu söylemesi ile Türk-Ermeni ilişkileri yeni bir aşamaya girdi.
Erdoğan, 16 Ocak 2021’de Azerbaycan Parlamentosu’nda yaptığı konuşmada, Kafkasya’da barış ve istikrarın sadece bölge ülkelerine değil tüm dünyaya fayda sağlayacağını söyledi.
Türkiye’nin sınırlarının Ermenistan’a açılması ülkeye paha biçilmez faydalar sağlayacaktır” dedi.
Ermenistan, Türkiye cumhurbaşkanından gelen “olumlu sinyallerin” varlığını kabul ederken, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, “Bu jestleri değerlendireceğiz ve olumlu sinyallere olumlu sinyallerle karşılık vereceğiz” dedi.
Ermenistan, Ocak 2022’den itibaren Türkiye’den ithalat yasağını kaldıracağını açıkladı.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 13 Aralık’ta TBMM’de yaptığı konuşma da Türk-Ermeni ilişkilerinde yeni bir dönemin başladığını gösterdi.
15 Aralık’ta Türkiye, Ermenistan ile normalleşme adımlarını görüşmek üzere ABD’nin eski büyükelçisi Serdar Kılıç’ı özel elçisi olarak atadı. Üç gün sonra Ermenistan, Ulusal Meclis Başkan Yardımcısı Rubin Rubinyan’ı Türkiye ile diyalogdan sorumlu özel elçisi olarak atadı.
More Stories
ENNISMORE, HYDE BODRUM ile Türkiye’nin ilk yaşam tarzı oteline imza attı
Ankara’dan Budapeşte’ye Popülistler Popülaritesini Nasıl Koruyor?
Erdoğan’ın dış politikasının odak noktası iç politika etrafında dönüyor.