‘Ne yapacağımı bilmiyorum’: Türkiye’de hızla yükselen enflasyon ve kira fiyatları birçok kişi için mücadele ediyor

FYa da onlarca yıl, Cannon İstanbul’da bir okul öğretmeni olarak çok rahat bir hayat yaşadı. 23 yaşındaki kızının yurtdışına okumasına yardım etti ve bu yılın başlarında, kirasını ve yaşam masraflarını karşılamaya ve biraz fazladan ayrılmaya yetecek yaklaşık 7.600 Türk lirası (335 £) aylık emekli maaşı ile emekli oldu.

Şok, Kasım ayında ev sahibinin ayda 2.000 liralık (88 £) evi boşaltmasını talep etmesiyle geldi. Bakırköy mahallesinde başka ev arıyor ama orada kiralar 5.500 liraya (242 £), onunkine benzer bir daire daha küçük bir yer için ayda 11.500 (506 £) tutuyor. Başka bir mahallede ucuz bir daireye taşınmaktan ve neredeyse tüm parasını konuta harcamaktan korkuyor.

52 yaşındaki “Ne yapacağımı bilmiyorum” diyor. “Çok stresli olduğum için sağlık sorunları yaşamaya başladım. Düzenli olarak hastaneye gidiyorum. Cidden hayatımdan umutsuzum. Sinemaya gidemezsem, sinemaya gidemezsem, sinemaya gidemezsem, Tatile gidemem, yemek yemeyeceksem de anlamı yok” dedi.

Türkiye, yükselen fiyatların sıradan insanların birikimlerini ve hayatlarını kemirdiği bir ekonomik krizin pençesinde. İngiltere ve Avrupa Birliği’nde enflasyon yüzde 10’larda seyrederken, Türkiye’de enflasyon yüzde 85’e yükseldi. Bağımsız analistler, oranın çok daha yüksek olabileceğini öne sürdüler.

Doğu Avrupa ve Orta Doğu’daki savaşlardan ve siyasi huzursuzluklardan kaçan orta sınıf ailelerin göçünün kira fiyatlarının ve ev değerlerinin yükselmesine katkıda bulunduğu konut sektöründeki etki hiçbir yerde bu kadar keskin bir düşüş göstermedi.

İstatistik gözlemcisi Endexa’ya göre, geçen yıl kiralar yüzde 159 artarken, ev fiyatları neredeyse iki katına çıktı.

Büyük İstanbul’da kiralar yaklaşık yüzde 150 artarken, İzmir ve Ankara’da kiralar biraz arttı. Ukrayna’daki savaştan kaçanların ve Rusya’daki siyasi baskıların yaşandığı tatil beldesi Antalya’da kiralar neredeyse üç katına çıktı.

Türk yasalarına göre, ev sahiplerinin kiraları yıldan yıla yalnızca yüzde 25 artırmasına izin veriliyor. Ancak birçoğu boşluklar buluyor veya bakım hizmetlerini kesiyor ve düşük kiralı kiracıları fiyatları yükseltebilmek için taşınmaya zorluyor.

Ancak fiyatlar yükseldikçe, enflasyon öncesi sabit kiraları olan insanlar genellikle hareket etmeyi reddederek mevcut konut stokunu büyük ölçüde azaltır ve fiyatları daha da yükseltir. Kira maliyetlerine rağmen, konut piyasasının alt ucundaki boş daireler genellikle ihale savaşlarını çeker.

İstanbul’un Anadolu yakasındaki bir semtte kiralık bir evde oturan Hanım, “İşte ev sahibi geliyor ve taşınmanız gerektiğini söylüyor. Çok ucuz” dedi. Burayı düzeltmek için para harcadık ve kirayı ancak yüzde 25 artırabilirsiniz dedim. Çok ucuz olduğunu sürdürdü.

Daha sonra kirayı 1.300 liradan 1.700 liraya yükseltmeyi kabul ettiler ama ev sahibi başka bir numara buldu. Ev sahiplerinin kiracıları tahliye etmesine izin veren boşluklardan biri olan daireyi oğluna ve ailesine vermek istediğini söyledi.

“‘Yazıklar olsun. Bizi korkunç bir duruma sokuyorsun’ dedim” diye hatırladı.

Toprak sahipleri, enflasyonist krizin kendilerini de vurduğuna dikkat çekiyor. Faturaları ve borçları arttı, onları fiyatları yükseltmeye zorladı.

İstanbul merkezli aracı kurum Cihan Emlak’tan Cemal Özkan, yeni evlenen kızı ve damadı için bir yere ihtiyacı olduğu için sahibi olduğu bir binayı terk etmesi için bir kiracıya baskı yapmak zorunda kaldığını söyledi. Uygun fiyatlı bir daire bulun. Kiracısına (yedi yıl) çıkması için altı ay süre verdi. Ancak kiracı hiçbir şey bulamıyor ve artık hepsi sıkışıp kalmış durumda.

Özkan, “Arsa sahiplerinin açısından bakmak lazım” diyor. “Tüm hayatını mülkü satın almak için biriktirdi ve bundan kar edemeyeceğini hayal etti. Ev sahipleri için maliyetler yüzde 100 arttı, ancak kiraları sadece yüzde 25 artırmalarına izin veriliyor. Bu onları yollar bulmaya zorluyor.” eksiği yeni kiracılarla kapatmak ve kiracı ile ev sahibini karşı karşıya getirmek, içselleştirmek.

Türkiye’de aylardır kamuoyunda tartışılan konut krizi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan hükümetinin gelecek yıl yapılacak seçimler öncesindeki durumunu etkiliyor. Pazar günü Antalya’da halk artan kira bedellerini protesto etmek için sokaklara döküldü. Erdoğan’ın siyasi desteğinin temel direklerinden biri olan muhafazakar Karadeniz bölgesi Trabzon’un sakinleri kısa süre önce, inşaat maliyetleri ve yerel ve uluslararası alıcılardan gelen yüksek kiralık konut talebi nedeniyle bölgelerinin kira fiyatlarının Antalya’dan sonra ikinci sırada olduğunu öğrendi.

Ülkenin büyük şehirlerine uluslararası alıcıların akını, baskıyı önemli ölçüde artırdı. Özcan, artık Uganda, Nijerya, İran ve diğer yerlerden yerel halktan daha fazlasını ödemeye gücü yeten müşterilerle ilgilendiğini söylüyor.

Türk milleti 500 bin lirasıyla hiçbir şey alamıyor. [£22,00]),” dedi. “Ama 500.000 doları olan bir yabancı [£416,000] Çok şey kazanılabilir.”

İstanbul Okmaiden semtindeki ofisinde yaptığı görüşme sırasında bir Türk, 4 bin liralık (176 £) fiyat aralığında kiralık daire olup olmadığını sordu. Oscon, bu fiyat aralığında veya uygun fiyatlı hiçbir şeye sahip olmadığını söyleyerek ondan özür diledi.

“Normalde ayda dört birim kiralarım” diyor. “Artık iki ayda bir birim gibi. İnsanlara yaşayacakları bir yer bulamamamız çok yazık.

Kamu hizmetleri, inşaat malzemeleri ve emlak vergileri zamanla arttı. Son yıllarda artan maliyetler ve belirsizlik, yeni evlerin inşasını yavaşlatarak baskıları artırdı. Hükümet, konut krizini hafifletmek için 250.000 yeni uygun fiyatlı ev inşa etme planını başlatarak sekiz milyon başvuruyu kendine çekti.

Yetkililer, ev sahiplerini çevrimiçi olarak kira sözleşmelerini kaydetmeye zorlamak ve böylece potansiyel alıcılarla gayri resmi nakit anlaşmalarını önlemek gibi, kira artışlarını azaltmak için yeni planlar geliştiriyorlar.

Ayrıca hükümet, uluslararası alıcıların ülke çapındaki kentsel alanlarda binden fazla mahallede kiralasa veya satın alsa bile kayıt yaptırmasını veya resmi ikamet belgesi almasını engelledi. Çoğu Avrupa şehrinin girişimci telekomünikasyoncuları kazandıkları paraları yurtdışında ve yaşadıkları yerde harcamaları için çekmeye çalıştığı bir dönemde, Türkiye son zamanlarda katı iş kanunları uygulayarak ülkede danışman veya serbest meslek sahibi olarak geçimini zorlaştırdı.

Perşembe günü Türkiye, asgari ücrette yüzde 55’lik dramatik bir artışın gelecek yıl 8.506 Türk lirasına (344 £) yükseldiğini duyurdu.

İlaçların hiçbirinin etkisi yok gibiydi. Kiralama bildirimleri, depozito veya dolar veya avro cinsinden aylık ödemeler talep ederek yasayı açıkça ihlal ediyor. Anekdot anlatımları, yükselen konut fiyatlarının Türklerin büyük şehirlerden memleketlerine dönüşünü kısmen körüklemeye başladığını ve ülkede onlarca yıl önce başlayan bir şehirleşme eğilimini tersine çevirmeye başladığını gösteriyor. Ekonomistler, bu göçün enflasyonu kötüleştirebilecek işgücü kıtlığına yol açacağından korkuyor.

Popüler bir sosyal medya sohbet sitesinde bir kullanıcı, “İstanbul zenginler için harika, orta ve alt sınıflar için cehennem haline geldi” dedi.

Soyadının kullanılmamasını isteyen Cannon, gitmesi için baskı arttıkça geri adım atmıyor. 10 yıldan fazla bir süredir dairesinde yaşıyor ve ev sahibine ondan ayrılmasını isteme hakkı verdi. Davasını sürdürmek için bir avukat tuttuğunu ve bir kiracılar derneğine katıldığını söylüyor, ancak tüm yasal kanalların tükendiğinden korkuyor. Hükümet ve milleti tarafından ihanete uğradığını hissettiğini söylüyor.

“Biz çok fedakarlık yaptık ama ülkemiz bizim işimize, canımıza değer vermiyor” diyor. “Sistem sizi bir hiç gibi hissettiriyor.”