İran, diplomatik tesisler aracılığıyla Türkiye’deki istihbarat ayak izini genişletiyor

Abdullah Boskert/Stockholm

İran, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İran yanlısı hükümetinin İran’ın istihbarat ve terörist destek ağlarına daha fazla hareket alanı tanıyan olumlu tutumunun da yardımıyla, ek varlıklar edinip inşa ederek Türkiye çapındaki diplomatik ve diplomatik varlığını genişletiyor.

İran’ın onlarca yıldır Türkiye’de önemli bir diplomatik misyon varlığı oluşturma çabalarından sonra – daha önce devam eden güvenlik kaygıları ve çözülmemiş karşılıklı sorunlar nedeniyle başarısız olan çabalar – Molla rejimi nihayet 15 Haziran 2020’de Erdoğan hükümetiyle bir anlaşmayı doğruladı. Mutabakat Zaptı (MoU), çalışanlar için tam diplomatik veya konsolosluk dokunulmazlığı ve vergi veya harçlardan muafiyetle İran hükümetine yeni varlıklar satın alma ve inşa etme veya mevcut binaları yenileme ve genişletme olanağı tanıyor.

İran rejimi, dünya çapında terörizmi ve istihbarat operasyonlarını desteklemek için büyükelçiliklerini ve diplomatik yerleşkelerini kullanmakla ünlüdür. Bu genellikle operatörlerin, özellikle de İslam Devrim Muhafızları Birliği (IRGC) Kudüs Gücü ajanlarının, diplomatik görevlerde kimliklerini gizlemelerine ve gizli operasyonlar yürütürken diplomatik ayrıcalıklardan ve dokunulmazlıktan yararlanmalarına olanak tanıyor.

2011 ve 2014 yılları arasında Türkiye’de yürütülen terörle mücadele soruşturmaları, İran büyükelçiliği ve konsolosluklarında diplomatik koruma altında bulunan çok sayıda İranlı ajanı açığa çıkardı. Örneğin, davanın baş şüphelisi Behnam Shahriar (aynı zamanda Seyed Ali Ekbar Mirwagili olarak da bilinir), terörizmi finanse ettiği için ABD yaptırımları altındaydı. Soruşturma, kendisinin aralarında dönemin istihbarat şefi ve şimdiki dışişleri bakanı Hakan Fidan’ın da bulunduğu üst düzey hükümet yetkilileriyle yakın temas halinde olduğunu ortaya çıkardı.

Erdoğan hükümeti davaya yasadışı bir şekilde müdahale ederek tüm soruşturmayı rayından çıkardı ve açığa çıkan İranlı ajanların kaçmasına izin verdi. İranlı şüphelilerin isimleri Şehriar, Nasser Ghafari, Fatemeh Rezai, Hamad Habibi Hafsabad, Siamak Masloomrawasan, Ali Hasan Salami, Rasool Abdallahi, Seyed Asghar Seydorabi, Habibullah Haytari, Akhitari, Ali, Ali, Iraj Najafi, Mehdi Sasani Aghdam, Ali Mandi Nejad Mamaka Ni, Esmail Sabegni, Akbar Fallah Nejad, Walid Hasan Ratwan, Nasser Noorani ve Hasan Hraji Kotlo.

Birçoğu büyükelçiliklerde ve elçiliklerde danışman ve irtibat görevlisi olarak görev yaptı.

İran, uzun zamandır Türkiye’deki diplomatik varlığını genişletme çabasındaydı, ancak güvenlik kaygıları ve Tahran’ın İran’daki Türk diplomatik misyonlarına benzer tavizler verme konusundaki isteksizliği nedeniyle engellerle karşılaştı. Ancak 2020 yılında dönemin Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile İranlı mevkidaşı Muhammed Cevad Zarif arasında bir mutabakat zaptı imzalandığında bu endişeler bir kenara bırakılmış gibi görünüyordu.

İlginç bir şekilde, birçok uluslararası anlaşmanın aksine, Erdoğan hükümeti Mutabakat Zaptı’nı yasal inceleme, tartışma ve onay için parlamentoya sunmadı. Bunun yerine Başkan Mutabakat Zaptı’nı imzaladı ve anlaşmanın uygulanması için bunu resmi gazetede yayınladı.

İran, Türkiye’nin doğu ili Erzurum’da Türkiye-İran sınırı yakınında bir mülk satın alarak ve Balandoğan ilçesinde bir caminin hemen karşısında büyük bir kompleks inşa ederek Mutabakat Zaptı şartlarını derhal uyguladı. İran’ın daha önce Türk hükümetinden onay almadan büyük bir mülk satın alarak Erzurum’da büyükelçilik inşa etme girişiminde bulunması, 2015 yılında mülkün sahibine iade edilmesine yol açmıştı. İran, Erzurum’da büyükelçiliği bulunan tek ülkedir. .

Yeni büyükelçilik binasının açılışı, Vali Öke Memiş, Belediye Başkan Yardımcısı Fevsi Bolat, İktidar Partisi İl Başkanı İbrahim Küçükoğlu, İl Emniyet Müdürü Levent Duncer ve diğerlerinin de aralarında bulunduğu ilin üst düzey yetkililerinin katılımıyla Temmuz 2023’te açıldı. Etkinlikte bulunmaları, Erdoğan hükümeti tarafından kendilerine orada bulunmaları yönünde açık talimat verildiğini gösteriyor.

Ev sahibi hükümetin onayıyla konsolosluk, şehir yetkilileri, önde gelen iş adamları ve akademisyenlerle yakın ilişkiler kurdu. Mayıs 2024’te Vali Mustafa Sıfti, Başkonsolos Mohammad Ibrahimi’nin yanı sıra İl Müftüsü Rüstem Kane ve İl Milli Eğitim Müdürü Yaqub Yıltus ile bir araya geldi.

Mutabakat Zaptı’na göre İran’ın çeşitli diplomatik amaçlarla Türkiye’de varlık satın alma hakkı da bulunuyor. Bunlar arasında Erzurum’da bir büyükelçilik konutu, Ankara’da bir büyükelçilik konutu, İstanbul’da bir başkonsolosluk konutu ve Trabzon’da bir başka büyükelçilik konutu bulunmaktadır.

İran ayrıca eğer isterse mevcut mülkleri yenileme, yıkma veya üzerine inşa etme seçeneğine de sahip. Türk hükümeti bu tür inşaat projeleri için gerekli tüm izinleri kolaylaştırma sözü verdi. Bu genişletilmiş tesisler, İran rejimine gizli operasyonlarını geliştirmesi için geniş bir fırsat sağlayacak.

Erzurum’daki konsolosluk, birçok İranlının uğrak yeri olan sınır ili Kabikoi sınır kapısında da hava, kargo ve halk için geçici operasyonlar yürütüyor. Tahran şu anda Van’da kalıcı bir büyükelçilik kurma planlarını geliştiriyor. Erdoğan hükümeti bu konuda İran’ın taleplerini dikkate aldı.

Türkiye Dışişleri Bakanı Fidan, 26 Ekim 2023 tarihinde Meclis’e gönderdiği yazıda, Tahran’ın talebi halinde hükümetin Van başta olmak üzere diğer illerde de büyükelçilik binası yapılmasına izin vermeye hazır olduğunu belirtmişti. Fidan, İran’dan Van’a çok sayıda ziyaretçi gelmesi nedeniyle Erdoğan hükümetinin Van’da dışişleri bakanlığı irtibat ofisi kurma kararı aldığını ve bu ofisin yakın zamanda faaliyete geçeceğini ifade etti.

Erzurum’daki İran büyükelçiliği, Türkiye-İran sınırındaki bir düzineden fazla vilayete konsolosluk hizmeti veriyor ve İran’ın gizli istihbarat operasyonları için önemli bir lojistik merkez görevi görüyor.

Ağustos 2011’de Erzurum polisi, 43 yaşındaki İran istihbarat sekreteri Shahram Zargham Khoei ve suç ortağı 30 yaşındaki Mohammad Reza Esmaeilpour Ali Malek’i gizlice askeri ve istihbarat teşkilatlarının fotoğraflarını çekerken yakaladıktan sonra tutukladı. Her iki adam da, İran adına casusluk iddialarını da içeren, devlet güvenliğine ilişkin bilgi ve belgeleri elde etmekle suçlandı.

Türkiye ile İran Arasında Konsolosluk İmkanları Kapsamında Ek Varlıkların Geliştirilmesi ve Edinilmesi Konusunda Mutabakat Zaptı Metni:

Iran_Turkey_MOU_diplomatic_compounds

Daha sonra Temmuz 2013’te yargılandılar ve mahkum edildiler; Goi 15 yıl, Esmailpur Ali Malek ise 13 yıldan fazla hapis cezasına çarptırıldı. Mahkumiyet kararları Aralık 2014’te temyizde onaylandı.

İran iddiaları yalanlamıştı ancak Erzurum Başkonsolosu Rıza Kılıçan ve Müsteşar Hüsrev İbrahimsed, Adalet Bakanlığı’ndan izin aldıktan sonra Şubat 2013’te Koei’yi yüksek güvenlikli bir cezaevinde bizzat ziyaret etmişti. İran’ın Khoei adına lobi faaliyetleri sonuçta başarılı oldu. 2015 yılında Tahran ile Ankara arasındaki gizli görüşmelerin ardından Koei, Türk istihbaratçıları tarafından hücresinden çıkarılarak İran’a teslim edildi.

Türkiye’nin kuzey Karadeniz bölgesindeki yabancı güçler tarafından tutulan iki büyükelçilikten biri olan İran’ın Trabzon büyükelçiliği, istihbarat operasyonlarının yürütülmesi ve İran’ın Karadeniz kıyısı boyunca nüfuzunun genişletilmesiyle aktif olarak ilgileniyor. Görevleri arasında, yaptırıma tabi malların Türkiye üzerinden veya İran şirketlerine geçişini kolaylaştırmak ve liman kenti Trabzon’un bir ticaret merkezi olarak stratejik konumunu desteklemek yer alıyor.

Erzurum büyükelçiliği gibi Trabzon büyükelçiliği de Erdoğan hükümetinin onayıyla yerel yönetim yetkilileriyle yakın ilişkiler geliştirdi. Şubat 2024’te Trabzon Valisi Aziz Yıldırım, Başkonsolos Nasser Mohebati’nin düzenlediği 1979 İran Devrimi’nin yıldönümü anma etkinliğine katıldı.

Mutabakat Zaptı’na göre, İran’ın Tebriz, Urumiye ve Meşhed şehirlerinde bulunan ve halihazırda kiralık tesislerde faaliyet gösteren Türk konsolosluklarının gayrimenkul satın almasına izin verilecek. Ancak şu ana kadar Türk Dışişleri Bakanlığı, İran’daki konsoloslukları için mülk satın alma yönünde herhangi bir planlama yapmadı.

Erdoğan hükümetinin İran yanlısı duruşu, Türkiye’nin son on yılda pek çok konuda Batı bloğundan uzaklaşmasına neden oldu. Erdoğan’ın 2014 yılında Tahran’a yaptığı ziyarette “İran’ın ikinci bir ev gibi hissettiğini” söylemesi, cumhurbaşkanının İran’daki İslam rejimine olan yakınlığını somutlaştırıyordu. Bu dernek yalnızca İslamcılığa ideolojik bağlılıkla değil, aynı zamanda yasa dışı ve kazançlı iş planlarına katılımla da yönlendiriliyor. Erdoğan’ın İran’la olan gizli ilişkileri 2013’teki yolsuzluk soruşturması sırasında gün yüzüne çıktı; bu soruşturma, Erdoğan ve ortaklarının İranlı yetkili Reza Zarrab’dan önemli miktarda rüşvet aldığını ve Zarrab’ın bu parayı Türkiye’nin devlete ait Halk Bankası aracılığıyla İran hükümetinin fonlarını aklamak için kullandığını ortaya çıkardı. .

Erdoğan’ın etrafındaki kilit pozisyonlar genellikle gençliklerinde İran Devrimi’nin hayallerinden etkilenen siyasal İslamcılar tarafından dolduruluyor. Örneğin Türk istihbaratı MİT’in başkanı İbrahim Kalın, İran’daki molla rejiminin güçlü bir hayranı ve sempatizanı olarak biliniyor. Dışişleri Bakanı Fidan, gençliğinde İran yanlısı Şii çevrelerde faaliyet göstermiş ve çok sayıda İranlı aktivistle bağlantı kurmuştu; bunlardan bazıları daha sonra terörizm suçlamasıyla hüküm giymişti. 2011 yılında İranlı bir Türk ajandan ele geçirilen istihbarat belgelerinde güvenilir bir kişi olarak tanımlanmıştı.

Erdoğan’ın Müslüman ve Arap ülkelerinden sorumlu dış politika baş danışmanı Cefer Duran, daha önce terör suçlamasıyla kapatılan, İran tarafından finanse edilen bir gazetede çalışıyordu. Duran, yazılarında İran’ı ve onun militan vekillerini savunmasıyla tanınıyor ve İsrail’in yok edilmesi çağrılarını da içeren pozisyonları savunuyor.