Ermenistan, Azerbaycan ile savaştan kaçınmak için Türkiye barış görüşmelerine sarılıyor

Ermenistan Ekonomi Bakanı Vaughan Kerobyan, on yılı aşkın bir aradan sonra bu yılın başlarında yeniden başlayan normalleşme çabalarına paralel olarak, Türkiye’den kargo uçuşlarının “yakın gelecekte” yeniden başlayacağını duyurdu. Kerobyan bu hafta yerel bir televizyon kanalına verdiği demeçte, Ermenistan’ın Türkiye ile olan kara sınırı ticarete açıldığında, Ermenistan ekonomisinin “iki veya üç yıl içinde” %30 büyüyeceğini söyledi.

Cherubian’lı güzel yorumlar Ermenistan’ın Normalleşme Özel Elçisi ile Türkiye Rubin Rubenian ve Türk mevkidaşı Serdar Kılıç arasında 1 Temmuz’da Viyana’da yapılan görüşmede kararlaştırılan ilk somut adımların takibi. Bu toplantıda taraflar, uzun süredir kapalı olan kara sınırlarını üçüncü ülke vatandaşlarına açma ve Ermenistan ile Türkiye arasında doğrudan mal geçişine başlama konusunda anlaştılar.

Ermenistan, güven artırıcı ilk önlem olarak diplomatik pasaport sahiplerine izin vermesi için Türkiye’ye baskı yapıyor, ancak Ankara reddetti. Böylece Erivan, görünüşte sınır ötesi turizmi teşvik etmek için yabancı pasaport sahiplerine izin verme fikrini ortaya attı.

Bu yılın başlarında başlayan müzakerelerin amacı, tam diplomatik ilişkiler kurmak ve sınırı tamamen açmak. Sınır, 1993 yılında Ermenistan’ın, uluslararası olarak Azerbaycan’ın bir parçası olarak tanınan Ermeni çoğunluklu Dağlık Karabağ’a karşı kanlı bir savaşta Azerbaycan’ın büyük bir bölümünü işgal etmesiyle Türkiye tarafından kapatıldı.

2020’de Azerbaycan, Türkiye’nin ve daha az ölçüde İsrail’in askeri desteğiyle tüm bu toprakları geri aldı. Dağlık Karabağ iletişim hatları boyunca konuşlanmış Rus barış gücü askerleriyle, Rus arabuluculuğunda titrek bir ateşkes var. Ancak, 1 Ağustos itibariyle yerel Ermeni makamları, Azerbaycan’ı yerleşim bölgesine yönelik çeşitli saldırılarla suçladı. Azerbaycan talebi reddetti.

Dört aylık savaş Ermenistan’ı kökünden sarstı ve uzun süredir askeri hünerleriyle övünen bir ülkede uzun süreli bir ruh arayışı savaşının fitilini ateşledi. Ayrıca, Ermeni milliyetçileri ve diaspora topluluklarının protestoları üzerine Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan hükümetini Türkiye ile barış aramaya sevk etti.

Her iki tarafın da okuduğu haberlere göre, 11 Temmuz’da Paşinyan ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ilk kez telefonda konuştular ve 1 Temmuz anlaşmalarının “erken uygulanmasına ilişkin beklentilerini dile getirdiler”. Kerobian, sınırın açılmasının “Ermenistan’ı çıkmazdan bir kavşağa” çevireceğini söylerken, diğerleri “bir dönüm noktası”ndan bahsetti.

On yıl önce taraflar arasında arabuluculuk yapan ABD, değişimi memnuniyetle karşıladı. ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken 25 Temmuz’da Paşinyan’a Washington’ın süreci desteklemeye hazır olduğunu söyledi.

Ancak Erdoğan aynı gün Ermeni beklentilerine soğuk su döktü ve görüşmelerde herhangi bir ilerlemenin Ermenistan’ın Azerbaycan ile kapsamlı bir barış anlaşması müzakerelerinde ilerleme olacağını açıkça belirtti. “Azerbaycan vardı kırmızı çizgimiz Başlangıçtan beri. Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Azerbaycan ile olan sorunlar çözüldükten sonra kapılarımızı açacağımızı söyledik” dedi.

Türkiye’nin Ermenistan ile bu yılın başlarında başlayan müzakerelerinin “koşulsuz” olduğu yönündeki iddiaları karşısında yorumlar havada uçuşuyor. Erivan merkezli analist Benyam Boghossian’ın koşulları çok açık ve Ermenistan’ın Azerbaycan’ın başta Dağlık Karabağ’ın Ermenistan’a değil kendisine ait olduğu yönündeki tüm taleplerini kabul etmesini gerektiriyor. Azerbaycan en fazla, bir tür kültürel özerklik tanıyacak ve bu da, yerleşim bölgesinin çoğunluktaki Ermeni nüfusunun kitlesel göçüne yol açacaktır.

Türkiye aynı zamanda Azerbaycan’ın, Azerbaycan’ı Türkiye ile Sovyetler Birliği tarafından oyulmuş bir sınır olan Nahçıvan’a bağlayan bir kara koridoru kurma taleplerini de destekliyor.

Ermeni muhalefet üyeleri, bunun Ermenistan’ı İran sınırından fiilen keseceğini söylüyorlar. Yeni bir Azerbaycan taarruzu başlatacak ve – Ankara’nın yardımıyla – Ermenistan’ın İran sınırındaki Siuniq ile güney sınırını işgal edecek.

İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, 19 Temmuz’da Erdoğan ile Tahran’da yaptığı görüşmede itirazlarını dile getirdi. Hamaney, “İran ile Ermenistan arasındaki sınırı kapatmaya yönelik bir girişim olursa, İslam Cumhuriyeti buna karşı çıkacaktır, çünkü sınır binlerce yıldır bir iletişim yolu olmuştur” dedi.

Türkiye’nin tutumu sürpriz olmamalı. Türkiye, Türkiye’den geçen boru hatlarıyla Avrupa’ya petrol ve gaz ihraç eden en büyük bölgesel ortak Azerbaycan ile adım adım devam edeceğini söyledi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından Avrupa, Rus gazına olan bağımlılığını azaltmaya çalışırken, Türkiye mevcut Azerbaycan hattını kullanmak istiyor. Türkmen gazını taşıyın. Ancak Erdoğan’ın, 18 Haziran 2023’ten sonra yapılacak çok önemli cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde Bakü’nün Türkiye içindeki milliyetçi kamuoyunu kendisine karşı harekete geçireceğinden korktuğu için Azerbaycan’ı üzecek herhangi bir adım atması pek olası değil.

Son 15 yılda Türkiye’nin doğusuna 20’den fazla araştırma gezisi gerçekleştiren Columbia Üniversitesi profesörü Khatchig Mouradian, “Normalleşme süreci, rakipleri arasında bile umut verici bir adım olarak görülüyor” dedi. Müzakerelerin ‘önkoşulsuz’ ilerlediği iddialarına rağmen Pakistan, Erivan’dan verilen tavizleri en üst düzeye çıkarmak için birlikte çalışıyor. Muradyan Al-Monitor’a şunları söyledi:

Bütün bunlar, dronları yüzlerce Ermeni askerinin ölümünden sorumlu olan Türkiye ile Ermenistan’ın neden bu kadar ısrarla barış peşinde koştuğu sorusunu gündeme getiriyor. Boghossian Al-Monitor’a şunları söyledi: “Başinyan, başarı şansı çok düşük de olsa Türkiye ile devam eden müzakerelerin Güney Kafkasya’daki durumu istikrara kavuşturacağına ve Azerbaycan’ın Ermenistan’a yönelik büyük çaplı bir saldırı olasılığını azaltacağına inanıyor. “

“Hükümetimiz bu fikri bu yüzden ortaya attı. [of opening the border to third-country nationals] En azından zorunda [a semblance of] İlerleme,” dedi Boghossian.

Uluslararası Kriz Grubu Yakın tarihli bir raporda belirtildiği gibi “Batı yaptırımları, ekonomisi Ermenistan’a derinden bağlı olan Rusya’yı vurduğundan, Ermenistan’ın beklediği ekonomik serpinti karşısında sınırın açılması daha acil hale geldi.”

Raporda, Şubat ayında Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından, Ermenistan merkez bankası 2022 için ekonomik büyüme tahminini yüzde 5,3’ten yüzde 1,6’ya indirdi. Savaş kızıştıkça, Pashinian’ın tahminlerine göre rakamlar daha da kötüleşiyor. Ancak şimdilik, barış çabalarının halk desteğine sahip olduğu görülüyor.

Muhalefet partileri tarafından normalleşme çabalarını protesto etmek için düzenlenen protestolar, kısmen, önceki rejimin, kansız bir Paşinyan tarafından değiştirilen liderlerin 2018 Kadife Devrimi’nde yer alması nedeniyle çekiş kazanamadı. Boghosyan, “Bu Paşinyan’a, bunların Dağlık Karabağ sorununu kullanarak iktidara gelmek ve yağmalarına devam etmek isteyen eski yozlaşmış insanlar olduğunu söyleme fırsatı verdi.”

Mouradian, sınır üçüncü ülke vatandaşlarına açıldığında, Ermenistan’ı ziyaret eden veya Ermenistan’da çalışan Ermeni diasporasının “sınırı geçerek Ani harabelerini ziyaret etme veya atalarının kasaba ve köylerini ziyaret etme fırsatını yakalayacağını” tahmin ediyor. Mouradian, Türkiye’nin doğusundaki Kurz ilinde Ermenistan sınırındaki eski Ermeni krallığı Ani’nin kalıntılarına atıfta bulunuyor. Mouradian, “Bu bölgelere – genellikle Gürcistan üzerinden – hac ziyaretleri zaman alıcı ve karmaşıktır, birçoğunu geciktirir.” Dedi.