Döviz krizi: Türkiye lira krizi girdabına düştü

Artan enflasyon ve merkez bankasının faiz oranlarını artırma konusundaki isteksizliği, yeni bir para krizi korkularını körüklediği için Türk lirası bu yıl değerinin yaklaşık dörtte birini kaybetti.

Para birimindeki canlanma ve düşüşlerin yanı sıra keskin dalgalanmalara da yabancı olmayan Türkiye, büyük cari açıkları ve geleneksel olmayan büyümeyi destekleyici politikaları körüklemek için dış finansmana bağımlı olmasıyla uzun süredir en riskli gelişen piyasalar arasında sayılıyor.

İşte son yıllarda lira için bazı sıcak noktalar:

2000/2001 – Bankacılık ve Döviz Krizi

Kırılgan bankacılık sektörünün sağlığına ilişkin endişeler 2000’lerin sonlarında tırmandı ve bankaları risk altındaki kreditörlere bankalar arası hatları kapatmaya ve yatırımcılara devlet hisse senetleri ve tahvillerini elden çıkarmaya sevk etti.

Demir Bank’ın çöküşü sermaye kaçışını hızlandırdı ve merkez bankası iç varlıklarını korumak için borç verenlere acil kredi hatlarını askıya aldı.

Türkiye, Uluslararası Para Fonu’ndan 10.5 milyar dolar alıyor ve bu da merkez bankasının liranın dolara olan sabitlenmesini savunmasına izin veriyor, ancak para birimi üç haftadan kısa bir süre içinde yüzde 25’lik bir düşüş yaşamadan önce değil.

Siyasi kriz sisteme olan güveni daha da aşındırarak liraya yönelik bir saldırıya yol açtı. Hükümet, 22 Şubat’ta liranın dalgalanmasına izin veriyor – dolar karşısında yaklaşık üçte bir değer kaybediyor.

2013/2014 – TAPER TANTRUM ve yolsuzluk skandalı

Türkiye, Federal Rezerv Başkanı Ben Bernanke’nin Mayıs 2013’te ABD merkez bankasının varlık alımlarını azaltacağını açıklamasının ardından darbe alan yükselen piyasalar arasında yer alıyor.

Bir yolsuzluk skandalı kilit bakanların istifasına ve kabine değişikliğine yol açtığından, iç sorunlar baskıyı artırıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yerel seçimler öncesinde faiz oranlarının düşük tutulması çağrısında bulunurken, politika yapıcılar liradaki düşüşü durdurmak için harekete geçmekte isteksizler. Döviz düşüşü Ocak 2014’te merkez bankasını harekete geçirdi: bir gecede acil bir toplantıda faiz oranlarını %7,75’ten %12’ye yükseltti.

2018 – Washington yaptırımları ve Erdoğan’ın evliliğini devirmesi

Türkiye, Temmuz 2016’daki darbe girişimi ve 2017’de parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçişle sonuçlanan anayasa referandumu ile sismik siyasi geçişler yaşıyor.

Mayıs 2018’de Erdoğan, para politikası üzerindeki kontrolleri sıkılaştırma ve faiz oranlarını düşürme sözü vererek ekonomik kırılganlık konusundaki endişelere katkıda bulundu.

Washington, Türkiye’nin Amerikalı papaz Andrew Bronson’u terörizm suçlamalarıyla tutuklamasının ardından, para birimini kargaşaya sürükledikten ve liranın yalnızca Ağustos ayında %25 değer kaybetmesinden sonra ekonomik yaptırımlar uyguluyor.

Çöküş, bir dizi ülke not indirimini tetikleyerek ve gelişmekte olan piyasalarda dalgalar göndererek ekonomik bir krize yol açtı.

2021/2022 – Süper Enflasyon

Merkez bankası, COVID-19 sonrası yeniden açılmayla birlikte arz zinciri engelleri ve artan talep nedeniyle enflasyonun yıl sonunda %36’ya yükselmesine rağmen Eylül ve Aralık 2021 arasında faiz oranlarını 500 baz puan indirdi.

Lira Kasım ayında yaklaşık %30 düştü ve politika yapıcıları tasarruf sahiplerini, bankaları ve şirketleri döviz yerine lira tutmaya ikna etmek için adımlar atarken, merkez bankası lirayı istikrara kavuşturmak için devreye girdi.

2022’nin başlarında birkaç haftalık görece sakinliğin ardından, Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’yı işgal etmesiyle lira krizi geri döndü ve küresel fiyatları daha da yukarı çekti. Türkiye’nin enflasyon oranı %70’i aştı ve hızlanması bekleniyor. Ankara, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine karşı çıkarken jeopolitik baskı artıyor ve Suriye sınırında bir saldırı beliriyor.

Net döviz rezervlerinin keskin düşüşü, faiz oranlarının %14’te kalması ve Erdoğan’ın faiz oranlarını düşük tutma sözü vermesiyle analistler, ülkenin başka bir döviz kriziyle karşı karşıya kalabileceğinden korkuyor.