Rusya, Kremlin’in tahıl anlaşmasını reddetmesinin ardından Türkiye’deki müfettişleri geri çekti

ANKARA – Türkiye Savunma Bakanlığı Perşembe günü yaptığı açıklamada, Karadeniz Tahıl Anlaşmasını uygulamak için Temmuz 2022’den bu yana Türkiye’de bulunan Rus heyetinin ülkeyi terk ettiğini ve Ukraynalı ve Rus yetkililerin düzenli olarak birlikte çalışabileceği tek mekanizmanın fiilen sona erdiğini açıkladı.

Türkiye’nin duyurusu, Rusya’nın bu hafta başlarında uluslararası bir küresel gıda krizi ve dünyanın en fakir topluluklarında olası açlık uyarıları arasında dönüm noktası niteliğindeki anlaşmadan çekilmesinin ardından geldi. Temmuz 2022’den itibaren İstanbul’da konuşlanacak olan heyette, Türk Boğazları’ndan Ukrayna’ya geçiş yapan Ukrayna gemilerini denetleyen Rus müfettişler ve askeri yetkililer yer alacak. Türk Savunma Bakanlığı, heyetin ne zaman döneceği konusunda netlik kazanmadı.

Savunma Bakanlığı, Türkiye’nin ortak merkezi çalışır durumda tutacağını belirterek, Rusya’nın anlaşmaya geri dönmesini umduğunu da sözlerine ekledi. Bu merkez, mekanizmanın uygulanmasını kolaylaştırmak için kurulmuştur. Temmuz 2022’de yapılacak olan anlaşma, Rusya’nın anlaşmayı uzatmayı reddetmesi üzerine Pazartesi günü sona erdi. Moskova’nın geri çekildiğini açıklamasından bu yana küresel tahıl fiyatları yaklaşık %5 arttı.

Karadeniz Tahıl Mekanizması, başta tahıl olmak üzere Ukrayna gıda maddelerinin dünya pazarlarına ulaşmasını sağladı. BM Dünya Gıda Programı’na (WFP) göre, dünya çapında 35’ten fazla ülke, dünyanın ekmek sepeti olarak adlandırılan Ukrayna’dan tahıl ithal ediyor.

Türkiye Savunma Bakanlığı Perşembe günü yaptığı açıklamada, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin savaştan zarar görmüş ülkeden ihracatı durdurmasının ardından, geçen Temmuz ayından bu yana anlaşma kapsamında yaklaşık 33 milyon ton tahıl ihraç edildiğini söyledi.

WFP, başta Afrika olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki yoksul topluluklara yönelik gıda yardımı programının bir parçası olarak Ukrayna tahılının önde gelen alıcılarından biridir. Şirket rakamlarına göre, WFP tarafından kiralanan gemiler Etiyopya, Yemen, Afganistan, Sudan, Somali ve Kenya’ya 655.000 tondan fazla nakliye yaptı.

Bu ayın başlarında uluslararası kuruluş, anlaşmanın özellikle gıda güvensizliği ile karşı karşıya olan ülkeler için önemli olduğunu vurguladı. 7 Temmuz’da yayınlanan bir WFP raporunda, “Ukrayna’dan devam eden gıda ihracatı, WFP için kritik öneme sahip çünkü tahıl, küresel olarak geleneksel gıda sepetinin büyük bir bölümünü temsil ediyor; tahıl olmadan, ciddi gıda güvensizliği yaşayan ülkelerdeki topluluklara uygun fiyatlı tahıllar sağlamak için ciddi zorluklar bekleniyor.”

Türkiye Savunma Bakanlığı Perşembe günü, Ankara’nın Birleşmiş Milletler, Kiev ve Moskova ile temasları Karadeniz Tahıl Anlaşması girişimini yeniden başlatmaya devam ederken, anlaşmanın küresel bir gıda krizini önleme çabalarında oynadığı “önemli rolü” vurguladı.

Anlaşma, geçen yıl Temmuz ayında başlatıldığından bu yana üç kez uzatıldı, ancak Kremlin, yaptığı bir dizi talep karşılanana kadar anlaşmayı üç aylık bir süre daha uzatmayı reddetti.

Rus tarafı, Rus bankalarının SWIFT sistemini kullanarak uluslararası ödeme yapmalarını ve almalarını engellemelerini ve inisiyatif kapsamında Moskova’nın BM ve Türkiye ile imzaladığı bir anlaşmaya rağmen Rus gıda ve gübre ihracatının küresel pazarlara ulaşmasını etkili bir şekilde engelleyen sigortayla ilgili yaptırımları gösterdi.

Batılı başkentler, yaptırımların Karadeniz Tahıl Anlaşması kapsamına giren ürünleri hedef almadığını söylüyor.

Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelensky bu haftanın başlarında Karadeniz’de alternatif bir rota kullanmayı teklif etti, ancak Moskova Çarşamba günü Karadeniz’in kuzeybatı ve güneydoğusunu nakliye için “geçici olarak tehlikeli” olarak tanımladı.

Beyaz Saray ayrıca Çarşamba günü Rusya’nın sivil gemilere saldırmaya hazırlanıyor olabileceği konusunda uyardı. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü Adam Hodge, “Bilgilerimiz, Rusya’nın Ukrayna limanlarının yakınlarına ek deniz mayınları yerleştirdiğini gösteriyor” dedi. “Bunun, Karadeniz’de sivil gemilere yönelik herhangi bir saldırıyı haklı çıkarmak ve bu saldırılardan Ukrayna’yı sorumlu tutmak için ortak bir çaba olduğuna inanıyoruz.”

Olası gerileme

Karadeniz Mekanizması, başlangıcından bu yana uluslararası toplum tarafından övgüyle karşılandı ve Türkiye, Batılı müttefiklerinden ender övgüler aldı. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres bunu bir “umut ışığı” olarak nitelendirdi. Aynı zamanda Ukraynalı ve Rus yetkililerin doğrudan BM ve Türk yetkililerle çalıştığı tek platform olarak hizmet vermiştir.

BM’nin Uluslararası Kriz Grubu Direktörü Richard Cowen Al-Monitor’a “Bence Rusya, Rusya’nın BM aracılığıyla Batı’yla uzlaşmak istemediğine dair açık bir sinyal veriyor” dedi.

“Ruslar hâlâ Batı’ya anlaşmayı canlandırması için taviz vermesi için baskı yapabileceklerini umabilirler. BM yetkilileri bir tür uzlaşma bulmak istiyor, ancak yeni bir anlaşmanın mümkün olup olmadığını bilmiyorum.”

Ancak Cowen, Rusya’nın kararının, özellikle gıda ithalatına bel bağlayan Arap ve Afrika ülkelerinden gelen tepkiyle karşılaşabileceği konusunda uyardı.

Rusya, Ukrayna ve Batılı güçlere kısa vadeli zarar vermek için küresel Güney’deki güvenilirliğinden ödün vermeye istekli görünüyor” dedi.